De camiño

O camiño rómpese pola autoestrada, e Celanova retírase -como xa o fixo noutros tempos, Vilanova -, para esconderse tras sinais de metal en branco e negro. Até saír dela, ó pasar -polo momento-, a última rotonda e chegar a Casal de Bispo, non é que comezas a  recoñecer a vella contorna, as súas curvas, os piñeiros, os galpóns e as casas. 

A aldea de Laioso avisa de que o Carballo está preto, o coche vai cambiando as marchas e, na altura do pequeno cruce de Verea, xira deixando a farmacia e o bar detrás, e logo a igrexa e o seu cemiterio á dereita. 

Penso na factura -agochados nas pedras do cemiterio- dos osos dos  bisavós, un curmán e o tío avó. A esquerda, roéndose por dentro, a casa baleira da súa viúva e a do padriño que está en Vigo. As dúas, feitas para sempre, fóronse moendo alimentadas esta, coa carraxe da miña tía e, aquela, cos cartiños de Caracas e da agraria. Da primeira recordo os xogos de pompiñas no lavadoiro da terraza, as flores de fariña cocida,… da segunda o pan mollado en café con cacao e a bola de espellos iluminando o cuarto do neto preferido da avoa. 

Chove, vai frío e a estrada encóllese ós poucos,virándose en si mesma en todas as curvas, as que xa estaban e as feitas por ela. A uns tres quilómetros collendo o camiño da capela, pódese ver outra pista. Aberta como se un neno fozara na terra como nun requeixo. Sóbese uns pasiños e vaise dar co anexo novo do cemiterio. Está groseiramente de costas ó santuario, mirando cara as Laceiras e a Cernadela. O antigo camposanto, sen embargo, debúxase como os valados dun berce que ten a eternidade do  mundo o seu redor e no seu interior, protexidos, a morte e ós santos. No inverno aquí o ar endurécese como se dun mar bravío saíse. E é dende aquí mesmo onde non se coidan os negocios de perderse nas verbas da vellez enfermiza ou da morte inesperada. 

E esquécense das loitas polos marcos mentres se xubilan as emocións salinas entre as engurras, para deixar espazo ós outros, herdeiros xa de herdeiros, pensionistas emigrados os máis deles. Vai borrándose entón, a civilización e os nomes da súa pegada e, aplicase en escribir as súas letras nos diarios a Natureza. A ti e a min, e ós que veñan despois, impórtanos ben pouco os ósos dos demais, incluídos os da nenez entre o millo e as castañas. A propia pel, diante do minúsculo espello do río Ourille, que se encolle no camiñar do monte. 

As terras valen os seus dentes de ouro, a morte do neno que anos atrás saíu dende a sepultura do avó á propia -o vello que morreu á volta de Arxentina e que deixou alí a máis dun irmán-, a espera da nai, que segue a construír castelos de formigón electrificados e que, de vez en cando soña, con fillos inventados, feitos de sementes interminábeis envoltas en papel de celofán. O cerebro rebentado do pai, substituído por espazos orfos de adolescentes temeridades. A podremia da carne. Os ósos descarnados pronto en terra convertidos do curmán da curmá do avó, da neta da tía bisavoa, do Antonio, do Eladio, da Carme, da Adelina… 

Pedras, balcóns afundidos nas estratexias das crenzas, curupelas inertes que florecen por todos os santos. Non hai lugar –de alento inmarcescíbel-, máis fermoso que este. 

De volta a estrada, despois de deixar o muíño, enrédase o cerebro novamente en pensamentos que xiran arredor das árbores que esconden o río e, baixo ata el para deixar que as troitas me fagan cóxegas entre as mans. Non estaba ben remexer nas súas entrañas, pero que mellor tarde que aquela… e, iso que a avoa non quixera vir. A min as troitas non me gustaban, pero andar na auga era un gran xogo na busca de tesouros, literalmente infinitos. A irmanciña sen embargo, dáballe medo: mollarse, atopar bichos, esvarar nas rochas,… Os bichos que viamos eran, os máis deles, cínfanos  e ras. Pero o medo é libre e temía toparse cunha cobra.

Así que unha das nenas quedaba coa nai. Peiteando nela –a pesar de que a muller odiaba que lle andivesen no pelo- e, xogando a brisca. A pel das troitas é lene e se non te apuras, o animal deslízase tan rápido que fuxe entre os dedos. Por iso eu non as collía, so as acurralaba, berraba polo pai e esperaba a que viñese. Non te movas, dicía; mentres  nai e filla rían por riba das toallas cos debuxos de mulleres andaluzas. Unha co traxe de lunares laranxa e o outro vermello. O final da tarde ulía a peixe, tortilla de patacas, cervexa, tomate picado con sal e aceite, ó pan do de Xinzo… e a herba.  As pequenas margaridas e as moras das silvas e, as bágoas polo bico da ortiga na perna da pequecha. Estívoche ben, aviseite. E ós celtas do papá. 

De volta collían un camiño que pasaba por detrás do garaxe. Un que se fixo fora da aldea, pegado a si, a estrada, lonxe tamén, da casa. Construíuse para aparcar as alpacas de alguén e cando non, para estar baleiro e enfadar a mamá coa avoa. Aínda non abriran a pista que vai dar a casa do Lisboao, polo que subían a Ourille de abaixo e entraban a carón do Rial. Si chegaban e non vían a avoa Carme na casa, o primeiro onde ían mirar era na pequena horta do Rial. 

Hoxe aínda se sosteñen en pé un par de mazairas e as roseiras salvaxes e, a mamá plántalle cara o verán,unha pouca leituga e verza, sobre todo da branca, que é a que máis lles gusta. No seu tempo tamén había tomates, garavanzos, pementos, fabas,… e a avoa pasaba por alí polo menos unha vez o día. Para coller unhas mazás ou uns tomates para o almorzo de camiño ó monte, para coller a verdura do xantar de volta do prado… Nesa horta sempre podías atopar agochado, un coitelo e un sacho, ademais dalgún pedazo de corda. Sempre ocorre, cando unha entra na casa, veñen lixeiras as gañas de mexar. Se non lle daba tempo a subir as escaleiras –tendo coidado de non esvarar-, cruzar a galería e chegar o baño; entón podíase valorar o de facelo na corte. De pé, sen baixar as bragas. 

O malo era a cadela, rabuñando e lambéndolle ata o cu. No cuarto de baño hai unha ducha onde antes houbera unha bañeira -pequeniña, na que se podían sentar-, unha fiestra que da o patio e un miradoiro  por riba do lavabo. Este anaco de cristal, durante todos estes anos, foi fotografando o camiño de Casaldabade, dende o abrente ata o lusco. O papel hixiénico estivo sempre húmido, incluso no verán e a auga saeu moi fría -como a neve-, dende o inverno ata o novo outono. Na cociña xa non se colgaban os xamóns pingando a graxa sobre os ombreiros, pero aínda esperaba que a Carme lle preparase un guiso de carne con patacas,  sacase unha bola de pan, e tivese feitas unhas filloas. Algo diso había na mesa, aínda que do pan quedaba o conxelado e en vez das filloas, había iogures. A avoa murchaba pero non quería marchar, quedara atrapada diante da cociña de ferro, dentro das sabas da súa cama. No salón xa non soaba o reloxo de parede, nin funcionaba o espertador da mesiña de noite. Escoitaban na súa radio ela e os poucos veciños que quedaban, as necrolóxicas. Facía a sesta sentada nas escaleiras do patio, bendicidas cos raios do sol durante todo o ano na espera de durmir no berce que protexe os seus mortos.